Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv dövlətlər ölkəmizə 12 milyard dollar kapital qoyub

Energetika naziri Pərviz Şahbazov “Qazaxıstan Enerji Həftəsi–2023. XV Avrasiya Forumu KAZENERGY” tədbiri çərçivəsində keçirilən Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) 1-ci Enerji Forumundakı çıxışında bu quruma üzv ölkələrin zəngin neft–qaz yataqları, “yaşıl enerji” potensialı, mühüm qlobal enerji–nəqliyyat dəhlizləri və ixrac infrastrukturunun mövcudluğunu enerji sektorunda əməkdaşlıq üçün böyük imkanlar kimi dəyərləndirib. Bu potensialın reallaşdırılması baxımından ŞƏT-in enerji strategiyasının hazırlanması ilə bağlı Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayevin təşəbbüsünün strateji əhəmiyyətindən bəhs edib.

Forumda ölkəmizin qu­rumla əlaqələrin inkişafına bö­yük önəm verdiyi qeyd edilib. Azərbaycanın hazırkı geosi­yasi mövqeyinin və regionda təhlükəsizlik, sabitlik və inki­şaf mühitinin təmin olunması ilə bağlı uğurlu siyasətinin təşkilatla yeni statusda əmək­daşlığa müsbət təsir göstər­diyi diqqətə çatdırılıb. Eyni zamanda, ŞƏT-lə regionumu­zun enerji, nəqliyyat və logis­tika potensialından istifadə üzrə geniş əlaqələr yarandığı da vurğulanıb.

Qeyd edək ki, sözügedən təşkilata üzv ölkələrlə Azər­baycanın ticarət dövriyyəsi ötən il 45,8 faiz artaraq 9 mil­yard dollardan çox olub. Bu ölkələrin respublikamızın xari­ci ticarətindəki payı isə ötən il 17 faiz təşkil edib. ŞƏT üzvləri tərəfindən Azərbaycan iqtisa­diyyatına 12 milyard dollardan çox investisiya qoyulub. Azər­baycan isə üzv ölkələrin iqti­sadiyyatına 3,2 milyard dollar sərmayə yatırıb.

Azərbaycan ŞƏT-in dialoq üzrə tərəfdaşı statusu daşıdığı vaxtdan qurumun tədbirlərin­də fəal iştirak edir və təşkilat­la əməkdaşlığı genişləndirir. Respublikamızla ŞƏT-i ortaq məxrəcə gətirən çoxsaylı iq­tisadi amillər sırasında “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü isə xüsusi əhəmiyyət daşıyır. 

Xatırladaq ki, bu layihə iqtisadi potensial baxımından ŞƏT-in ən güclü və nüfuzlu üzvlərindən olan Çinin siya­si rəhbərliyinin təşəbbüsü ilə gündəmə gəlib. Həmin vaxt­dan etibarən Avropa ilə Asiya arasında böyük coğrafiyada yerləşən ölkələri birləşdirən bu meqa layihənin reallaş­dırılması diqqət mərkəzin­də saxlanılıb. Layihənin ilk gündən Çinin, eləcə də “Bir kəmər, bir yol”a inteqrasiya imkanı olan dövlətlərin bö­yük bazarlara çıxışını asan­laşdırmaq məqsədi daşıdığı bildirilib. Yüklərin birgə səylə və iştirakçı ölkələrin koordi­nasiyalı fəaliyyəti ilə müəyyən ünvanlara tez, rahat və ucuz çatdırılacağı nəzərdə tutulub. Yeri gəlmişkən, indiyədək Çin tərəfindən “Bir kəmər, bir yol” layihəsinin reallaşdırılmasına böyük həcmdə investisiyalar yönəldilib.

Bu məqamda onu da deyək ki, dinamik iqtisadi in­kişafına görə beynəlxalq sis­temin strukturuna böyük təsir imkanına malik olan Çin müə­lifi olduğu adıçəkilən təşəb­büsü ilə Avrasiya məkanında mövqeyini getdikcə gücləndi­rir. Bunun bir neçə səbəbi var. Əvvəla “Bir kəmər, bir yol” la­yihəsinin mühüm komponent­lərindən biri olan Çin–Mərkəzi Asiya–Qərbi Asiya iqtisadi dəhlizi Qazaxıstan, Qırğızıs­tan, Tacikistan, Özbəkistan, Türkmənistan, İran və Türkiyə vasitəsilə Aralıq dənizinə çıxış imkanları yaradır, digər tərəf­dən Türkiyənin dəstəklədiyi Transxəzər Beynəlxalq Nəq­liyyat Marşrutu (Orta Dəhliz) da region ölkələrinin iqtisadiy­yatında mühüm rol oynayır. 

Çindən Türkiyəyə və bu­radan da Avropaya gedən 7 min kilometrlik ən qısa yol olan Orta Dəhliz regi­on dövlətlərinin mühüm təsir imkanına malikdir. Bununla yanaşı, Zəngəzur Dəhlizi də Çin–Türkiyə və Çin–Azərbay­can münasibətlərinin pers­pektivi baxımından mühüm önəm daşıyır. Qeyd edək ki, Zəngəzur Dəhlizi Orta Dəhli­zin tərkib hissəsi olmaqla həm də Avropadan Asiyaya gedən beynəlxalq marşruta alterna­tiv kimi çıxış edərək regionun inkişafına təkan verəcək bir nəqliyyat xəttidir. 

Cari ilin yanvar–avqust aylarında Orta Dəhliz ilə Çindən Avropaya daşınan yüklərin həcmi ötən ilin eyni dövrünə nisbətən 84 faiz çox olub. Bu məlumatı Qazaxıs­tanın nəqliyyat naziri Marat Karabayev Astana şəhərində keçirilən “Yeni İpək Yolu” Bey­nəlxalq Nəqliyyat və Logisti­ka Forumunda bildirib. Onun sözlərinə görə, bu marşrutun inkişafında Azərbaycan və Gürcüstanın müvafiq nazir­likləri ilə əlaqələndirilmiş iş mühüm rol oynayıb. Ötən il maneələrin aradan qaldırıl­masına yönələn müvafiq Yol Xəritəsi imzalanıb. Ümumiy­yətlə, Orta Dəhlizin inkişafı və Qazaxıstanda multimodal nəqliyyatın genişləndirilməsi üçün bir sıra infrastruktur la­yihələri həyata keçirilib. 

Qazaxıstanın Dostıq-Mo­yintı dəmir yolu mənzilində 2-ci yolun tikintisinə başlanılıb ki, bu da yükdaşıma qabiliyyə­tini və daşıma sürətini 5 dəfə artıracaq. Darbaza-Maktaral dairəvi dəmir yolu xəttinin tikintisinə də başlanılır. Bax­tı–Ayagöz istiqamətində də yeni layihə var. Yəni Çindən yüklərin qəbulu üçün 3-cü məntəqənin açılması çox va­cibdir. Bu baxımdan ən aktual obyekt Baxtı-Taçen istiqamə­tində tikilən, 20 milyon ton yük dövriyyəsi olacaq yeni dəmir yolu stansiyasıdır.

Xatırladaq ki, Orta Dəh­liz 2014-cü ilin fevral ayında Azərbaycan, Qazaxıstan və Gürcüstanın müvafiq struk­turlarının iştirakı ilə yaradılıb. Sonradan layihəyə Ukrayna, Rumıniya və Polşa qoşulub. Hazırda marşrut Çin–Qa­zaxıstan sərhədindən başlayır və Qazaxıstan, Xəzər dənizi, Azərbaycan və Gürcüstan ərazisindən keçərək Avropa­ya qədər uzanır. Bütün marş­rut boyunca vahid tarif yaradı­lıb, Vahid pəncərə prinsipinin tətbiqinə başlanıb. 

Beləliklə, “Bir kəmər, bir yol” layihəsi ilə Avrasiya mə­kanını inkişaf etmiş yollar, yüksək sürətli dəmir yolu və elektrik xətləri, limanlar, boru kəmərləri və digər zəruri inf­rastruktur vasitələri ilə birləş­dirir. Ümumiyyətlə, 60-dan çox ölkəyə xidmət göstərən “Bir kəmər, bir yol” 4,4 milyard insanı və dünya ümumi daxili məhsulunun 40 faizini əhatə edir, həmçinin 1 trilyon dol­lardan 8 trilyon dollara qədər dəyər daşıyır. Dünya Bankı­nın məlumatına görə, dəhliz boyunca yerləşən 70 ölkə­də (Çin istisna olmaqla) “Bir kəmər, bir yol” çərçivəsində investisiyalar 575 milyard dol­lar təşkil edir. 

Bu gün Azərbaycan ŞƏT-ə üzv ölkələrlə ənənə­vi və bərpaolunan enerji sahəsində yeni əməkdaş­lıq əlaqələrinin inkişafını da diqqətdə saxlayır. Məsələn, respublikamızın Çinlə birgə 2 QVt gücündə “yaşıl enerji” layihəsi uğurla həyata keçirilir, eyni zamanda qarşılıqlı ticarət əməkdaşlığının güclənməsinə xüsusi diqqət yetirilir. Cari ilin 7 ayında respublikamızın Çinlə ikitərəfli ticarət dövriy­yəsinin əvvəlki ilin eyni döv­rü ilə müqayisədə 41,1 faiz artaraq 1,62 milyard dollar təşkil etməsi də dost ölkənin respublikamızın dördüncü ən böyük ticarət tərəfdaşı kimi qeydə alınmasını şərtləndirir. Hazırda Çinin Azərbaycana əsas ixracı yüksək texnologi­yalı məhsullar, o cümlədən mexaniki qurğular, elektron avadanlıqlar və avtomobillər­dir. Onların ixrac payı 50 faizi ötür.

Bununla bərabər, Pakista­na “SOCAR Trading” vasitə­silə LNG tədarükü, Özbəkis­tanla energetika sahəsində əməkdaşlığın dərinləşdirilmə­si, həmçinin SOCAR-la “Uz­bekneftqaz”ın hər iki ölkədə neft-qaz layihələrində iştirakı ilə bağlı müvafiq sənədlərin, eləcə də energetika nazirliklə­ri arasında 2023–2025-ci illər üzrə Yol Xəritəsinin imzalan­ması Azərbaycanın Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı ilə əlaqələrinin genişlənməsinin bariz ifadəsidir. 

Qazaxıstan neftinin BTC kəməri ilə nəql olunması da təşkilatla əlaqələrin inkişafın­da önəmli rol oynayıb. Belə ki, bu kəmərlə cari ilin aprel–sentyabr aylarında, təxminən 600 min tondan çox Qazaxıs­tan nefti daşınıb. Bunun 490 min tonu Ceyhan limanından dünya bazarına göndərilib. İlin sonunadək bu həcmin 1,1 milyon tona çatdırılacağı plan­laşdırılıb. Qeyd edək ki, ŞƏT-in 1-ci Enerji Forumu qlobal çağırışlar nəzərə alınmaqla təşkilata üzv dövlətlər arasın­da enerji əməkdaşlığının inki­şafı üzrə strateji yanaşmalara həsr olunub.

Sonda qeyd edək ki, ŞƏT 2001-ci ildə Qazaxıstan, Çin, Qırğızıstan, Rusiya, Özbəkis­tan və Tacikistan tərəfindən Şanxayda təsis olunub. Təş­kilatın əsas məqsədləri üzv dövlətlər arasında qarşılıqlı etimad və qonşuluq münasi­bətlərinin gücləndirilməsi, si­yasət, ticarət və iqtisadiyyat, elm və texnologiya, mədəniy­yət, o cümlədən təhsil, enerji, nəqliyyat, turizm, ətraf mühitin qorunması və digər sahələrdə səmərəli əməkdaşlığın inki­şaf etdirilməsi, regionda sülh, təhlükəsizlik və sabitliyin əldə edilməsi üçün birgə səylərin göstərilməsi, yeni siyasi– iq­tisadi beynəlxalq düzənin yaradılması üçün addımların atılmasından ibarətdir.

Azərbaycan hazırda ŞƏT-də dialoq tərəfdaşı statusuna sahibdir. 2016-cı ildə ölkəmiz­lə bu qurum arasında əmək­daşlıq sahələrini əks etdirən memorandum imzalanıb. Respublikamızın təşkilatla əməkdaşlığında ənənəvi pri­oritet sahələr olan və Azər­baycan üçün xüsusi önəm da­şıyan terrorizm, ekstremizm və separatizm ilə mübarizə, regional təhlükəsizliyin və sabitliyin təminatı müəyyən­ləşdirilib. Həmçinin ölkəmizin beynəlxalq müstəvidə mühüm rol oynadığı sivilizasiyalarara­sı dialoq, multikulturalizm və tolerantlığın təşviqi sahələri də diqqət mərkəzində saxla­nılıb.

Vaqif BAYRAMOV
XQ