Avropanın etibarlı enerji tərəfdaşı kimi mövqeyini getdikcə gücləndirən Azərbaycan “yaşıl keçid” platformasının da əsas iştirakçılarından birinə çevrilib. Son illər Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında həyata keçirilən enerji təhlükəsizliyi siyasətinin əsas hədəflərindən biri də məhz ölkəmizdə bərpaolunan enerji mənbələrinin potensialından səmərəli istifadənin gücləndirilməsindən ibarətdir. 

Azərbaycanın alternativ və bər­paolunan enerji potensialı isə olduq­ca yüksəkdir. Belə ki, son tədqiqatlar ölkəmizdə 27,5 min meqavat həcmində bərpaolunan enerji potensialının möv­cudluğunu təsdiqləyib. Bunun isə 3 min meqavatı külək enerjisinin, 23 min meqavatı günəş enerjisinin, 380 meqa­vatı bioenerjinin, 520 meqavatı isə dağ çaylarının payına düşür. Bütövlükdə isə, hazırda Azərbaycanın ümumi ener­ji istehsalında bərpaolunan enerji payı 17,3 faiz təşkil edir. 

Yeri gəlmişkən, “Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Priori­tetlər”də ölkəmizdə “yaşıl enerji” isteh­salının genişləndirilməsi məsələsinə də xüsusi yer ayrılıb. Belə ki, ümumi enerji istehsalında bərpaolunan enerji payının 2025-ci ildə 24 faiz, 2030-cu ildə isə 30 faizə çatdırılması nəzərdə tutulur. 

Prezident İlham Əliyevin yeni enerji siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri də Azərbaycanın Avropanın dekarboni­zasiyasında fəal iştirakını təmin etmək­dən ibarətdir. Bununla ölkəmiz, həm də Avropaya yeni enerji körpüsü salmaqla “köhnə qitə”nin mühüm elektrik enerji­si, əsasən də, “yaşıl enerji” təchizatçı­sına çevrilməyi hədəfləyir. Bunun isə yaxın illərdə reallaşacağı şübhəsizdir. Çünki bu istiqamətdə artıq ilk ciddi ad­dımların atılmasına başlanılıb. Məlum olduğu kimi, 2022-ci il dekabrın 17-də Buxarestdə “Azərbaycan Respublikası, Gürcüstan, Rumıniya və Macarıstan hökumətləri arasında yaşıl enerjinin in­kişafı və ötürülməsi sahəsində strateji tərəfdaşlıq haqqında Saziş” imzalanıb. Əldə edilən razılaşma çərçivəsində Qara dəniz enerji sualtı elektrik kabeli­nin tikintisi nəzərdə tutulur. Həmin kabel Azərbaycanda hasil edilən “yaşıl” elekt­rik enerjisini Gürcüstan və Qara dəniz vasitəsilə Macarıstana və Avropanın qalan hissəsinə çatdırmaq üçün Ru­mıniyaya tədarük edəcək. Sözügedən saziş Azərbaycanın “yaşıl enerji”sinin Avropaya çatdırılmasını nəzərdə tutur. Sazişə əsasən, Qara dənizin dibi ilə 4 qiqavat gücündə və 1195 kilometr uzun­luğunda elektrik enerjisi kabeli çəkilə­cək. Bu da ölkəmizdə istehsal olunan “yaşıl enerji”ni Avropaya ixracına imkan yaradacaq. Beləliklə də, Azərbaycan Avropa qitəsinin enerji təhlükəsizliyini daha dolğun və əhatəli şəkildə təmin edilməsində yaxından iştirak edəcək. 

Yeri gəlmişkən, Oksford Enerji Tə­dqiqatları İnstitutunun baş elmi işçisi Culian Bouden bugünlərdə mətbuata açıqlamasında deyib ki, Avropanı “ya­şıl enerji” ilə təmin etmək üçün Qara dənizin dibi ilə elektrik kabelinin çə­kilməsi layihəsinin həyata keçirilməsi Azərbaycanın etibarlı enerji təchizat­çısı kimi rolunu gücləndirəcək. Bu la­yihənin iddialı olduğunu hesab edən mütəxəssis bunun üçün, ilk növbədə, texniki və kommersiya məsələlərinin həllinin, fiziki kabel çəkməyin lazım ol­duğunu bildirib. “Bu marşrut boyunca təchizat üçün elektrik enerjisi istehsa­lını təmin etmək lazımdır. Əgər bütün bunlar həyata keçirilə bilərsə, o zaman bu layihə Azərbaycanın Avropa üçün etibarlı enerji təchizatçısı kimi rolunu gücləndirməyə kömək edəcək”, – deyə Bouden bildirib. 

Bütövlükdə isə, ölkəmizin Avro­panın dekarbonlaşdırılmasına verdiyi töhfədən danışan ekspert Azərbaycan qazının Avropada kömür istehlakının azaldılmasında, beləliklə, dekarboni­zasiyada rol oynadığını vurğulayaraq deyib: “Biz hamımız karbonsuz gələ­cəyə doğru gedirik və bütün ölkələr bu prosesin müxtəlif mərhələlərindədir. Azərbaycan bir növ şanslıdır ki, kömürü öz enerji balansından çıxarmaq məc­buriyyətində deyil–ölkə bunu onilliklər öncə edib”, – deyə o əlavə edib. Tə­dqiqatçı alim açıqlamasında, həmçinin qeyd edib ki, hazırda Azərbaycan külək və günəş enerjisi sahəsində layihələr həyata keçirməyə başlayır, ölkənin Av­ropanın əsas “yaşıl enerji” təchizatçısı olması üçün hələ çox yolu var.

Bütövlükdə isə, ekspertlər Qara dəniz kabelinin çəkilməsini nəzərdə tutan bu layihənin Avropa və Qafqaz regionunda enerji təhlükəsizliyinin möh­kəmləndirilməsinə, bərpaolunan enerji sektorunun inkişafına və tranzit im­kanlarının artırılmasına töhfə verəcəyi qənaətindədirlər. Onlar hesab edirlər ki, bu anlaşma Qara dəniz hövzəsində milli və regional enerji təhlükəsizliyi­nin güclənməsi, təchizat mənbələrinin şaxələndirilməsi, Xəzərdə bərpaolunan enerji istehsalı potensialının kapitallaş­dırılması ilə bağlı dörd ölkə arasında əməkdaşlığın əsasını qoyacaq.

İlham ŞABAN,
Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri

Azərbaycan 2021-ci ildən öz qaz həcmləri ilə Avropa məkanına daxil olub. Əgər həmin il Avropa bazarına 8 milyard 153 milyon kubmetr “mavi yanacaq” ixrac etmişdiksə, sonrakı ildə bu həcm 11,4 milyard kubmetr təşkil edib. Bu ilin birinci yarımilliyinin göstəricisini də əlavə etsək, “köhnə qitə”yə, hardasa, 25 milyard kub­metrdən çox qaz satdığımızı deyə bilərik. Bu həcmlər real olaraq Av­ropa bazarlarına öz töhfəsini verib. Çünki əgər bu olmasaydı, Avropa ya kömürdən, ya atomdan, ya da odun­dan istifadə edəcəkdi. Bununla da, ətraf mühitə ziyan vurmuş olacaqdı. 

Düzdür, müəyyən qədər “yaşıl enerji”dən istifadə etsəydi belə, an­caq karbon emissiyasının artımının qarşısını almaq mümkün olmazdı. Demək, biz emissiyaların azaldılma­sında müəyyən dərəcədə iştirak et­mişik. Yəni biz ənənəvi enerji ixracı ilə onların ekologiyasına, bütövlükdə isə, dünya üzrə dekarbonizasiyaya töhfə vermişik.

Hələlik, Azərbaycan Avropa ba­zarlarına “yaşıl enerji” ixrac etmir. Çünki hazırda bunun üçün nə infrast­ruktur var, nə də əlimizdə hansısa bir həcm yoxdur ki, onu ixrac edə bilək. Şübhəsiz, yaxın illərdə belə imkanı­mız olacaq. Əsas odur ki, Azərbay­can özü üçün o yolu indidən müəy­yənləşdirib. Bu istiqamətdə, yəni ənənəvi enerjinin azaldılması, “yaşıl enerji” yönümündə bir yol xəritəsi var. Ölkəmiz artıq bu istiqamətdə il­kin addımlarını atır. 

Əslində, Azərbaycan 2010-cu il­dən sonra dünyada dekarbonizasiya prosesinə böyük töhfələr verməyə başlayıb. Nəzərə alaq ki, emissiyala­rın artmasına ən çox neft təsir edir. Əgər 2010-cu ildə ölkəmizdə 50,8 milyon ton hasil edilibsə, hazırda bu həcm, təqribən, 30 milyon tonadək azalıb. Təsəvvür edin, 13 ildə hasi­latı 20 milyon ton azaltmışıq. Maye karbohidrogenin bu qədər azaldılma­sı isə, heç şübhəsiz, dekarbonizasi­yaya böyük bir töhfədir. Göründüyü kimi, məsələ heç də “yaşıl enerji” istehsalını artırmaqda deyil. Digər tərəfdən, 2010-cu ildə biz 15 milyard kubmetrdən də az əmtəəlik qaz is­tehsal etmişdiksə, artıq bu həcm 36 milyard kubmetrə çatdırılıb. Bu isə Azərbaycanın Avropanın enerji təh­lükəsizliyinin təminatına verdiyi bö­yük töhfədir. Yaxın illərdə isə ölkəmiz özünün bərpaolunan enerji potensi­alını hərəkətə gətirməklə Avropanın “yaşıl enerji” ilə təminatına, bütövlük­də isə, dekarbonizasiya prosesinə real töhfə verəcək.

Mirbağır YAQUBZADƏ, “Xalq qəzeti”