Bu gün 200 milyondan çox insanın yaşadığı geniş bir coğrafiyada əhatə olunan və böyük iqtisadi potensiala, enerji resurslarına, nəqliyyat yollarına və müasir hərbi imkanlara malik Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) üzv ölkələr tərəfindən milli maraqlar nəzərə alınaraq qarşılıqlı dəstək və həmrəylik nümayiş etdirilir. Siyasi, iqtisadi, ticari, mədəni, nəqliyyat, energetika, rəqəmsal transformasiya, kənd təsərrüfatı, turizm sahələri ilə yanaşı, təhlükəsizlik, müdafiə sənayesi kimi sahələrdə də əməkdaşlıq getdikcə genişləndirilir. 

Prezident İlham Əliyev TDT-nin hər zaman möhkəmlənməyə zəruri ehti­yacı olduğunu çıxışlarının birində xa­tırladaraq, bu istiqamətdə Azərbaycan tərəfindən bir çox tədbirlər keçirildiyini vurğulayıb, hazırda da bu istiqamət­də daha bütöv, daha birləşmiş şəkildə gələcəyə doğru addımlar atıldığını bildirib. Ölkə rəhbəri bu əminliyinin tə­sadüfi olmadığını qeyd edərək deyib: “Çünki bu təşkilatın təməlində təbii müttəfiqlər yerləşir və həm tarix, həm mədəniyyət, həm bizim ənənələrimiz, bizim adət-ənənələrimiz, bax, bu, birliyi diktə edir”.

Bütün bu deyilənlər barədə martın 16-da Ankarada Türk Dövlətləri Təşki­latının Dövlət Başçılarının Fövqəladə Zirvə görüşündə də ətraflı danışılıb. Toplantıda Türk İnvestisiya Fondunun yaradılması məsələsi görüş iştirakçıları tərəfindən yüksək dəyərləndirilib. Tür­kiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan adıçəkilən Zirvə görüşündən sonra ke­çirdiyi mətbuat konfransında bu fondun təsis müqaviləsinin imzalanmasının mühüm əhəmiyyət daşıdığını bildirib. Cümhurbaşqanı, həmçinin Fondun Türk dünyasında iqtisadi inteqrasiyanı sürətləndirəcəyinə əminliyini diqqətə çatdıraraq, bərabər sərmayə töhfəsi və Türk dünyasında bərabər səs hüququ əsasında qurulacaq bu quruma İstan­bulun evsahibliyi edəcəyini söyləyib. 

Şübhəsiz ki, Fond gələcəkdə Türk dövlətlərinin inteqrasiyasının sürətlən­dirilməsinə və birgə layihələrin maliy­yələşdirilməsinə mühüm töhfələr verə­cək, Qarabağda işləyən sahibkarlara maliyyə dəstəyi göstərəcək.

Azərbaycan TDT-yə üzv dövlətlər arasında münasibətlərin inkişafına xü­susi önəm verir, Türk dünyası birliyinin güclənməsini daim diqqətdə saxlayır. Təşkilatın məhz Naxçıvan Sazişi ilə yaradılması da bunun bariz ifadəsidir.

Təşkilatda təmsil olunan ölkələr ara­sında həm çoxtərəfli, həm də ikitərəfli formatlarda əməkdaşlıq əlaqələri qu­rulub. İndiyədək vaxtaşırı iqtisadi mü­nasibətlər çərçivəsində bu birliyə üzv dövlətlərin müvafiq qurumlarının yük­sək səviyyəli rəsmiləri arasında çox­saylı görüşlər keçirilib, bir neçə biznes forum gerçəkləşdirilib. Bu görüşlər və biznes forumlarda quruma üzv döv­lətlərin iqtisadi imkanları, əməkdaşlıq sahələri təqdim olunub. O cümlədən, investisiya mühitinin yaxşılaşdırılması, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və sahi­bkarlıq üzrə işçi qruplarının yaradılma­sı haqqında qəbul edilən qərarlar müs­bət nəticələrlə diqqət çəkib. 

TDT-nin iqtisadiyyat üzrə işçi qrupunun indiyədək keçirilən iclas­larında əməkdaşlığın mövcud vəziy­yəti və genişləndirilməsi imkanları, “Turkic Vision – 2040” strateji konsep­siyasının hazırlanması və qarşılıqlı maraq doğuran digər məsələlər barədə ətraflı fikir mübadiləsi aparılıb.

Təşkilatın fəaliyyətində siyasi əlaqələrlə yanaşı, türkdilli dövlətləri bir-birinə bağlayan iqtisadi əməkdaşlıq da mövcuddur. Təqdirəlayiq haldır ki, türkdilli ölkələr arasında iqtisadi-ticari əlaqələr ildən-ilə genişlənir. 

Azərbaycanın adları çəkilən bu türkdilli dövlətlərlə genişlənən əlaqələri müvafiq strateji tərəfdaşlıq haqqında bəyannamələr əsasında həyata keçi­rilir. İkitərəfli kontekstdə möhkəmlənən bu əməkdaşlıq sonda vahid mərkəzdə birləşərək vahid gücə çevrilir. Bütün bunların təməlində isə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Türkiyə Pre­zidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla şəxsi təşəbbüsləri dayanır. 

Qeyd edək ki, bu gün Türkiyə 761,4 milyard, Qazaxıstan 181,7 milyard, Öz­bəkistan 57,9 milyard, Azərbaycan 48 milyard, Türkmənistan 48 milyard və Qırğızıstan 8,5 milyard dollar nominal ÜDM-ə malikdir. Bu, kifayət qədər bö­yük həcmdir.

Türk dünyası ölkələrinin tarixi İpək yolu üzərində yerləşməsi onların Şərq və Qərb arasında artmaqda olan ti­carət dövriyyəsində də önəmli rola malik olmağa şərait yaradır. Statistik göstəricilərə əsasən, Çin və Avropa ölkələri arasındakı ticarət dövriyyəsi günlük 1 milyard ABŞ dollarının üzə­rindədir. Türk dünyası ölkələrinin bu mühüm ticarət yolu üzərində yerləş­məsi TDT-nin regionda iqtisadi gücə çevrilməsinə şərait yaradır. Belə ki, TDT-yə üzv ölkələrin dünya iqtisa­diyyatındakı ümumi ticarət dövriyyəsi 536 milyard ABŞ dolları təşkil edir və bu rəqəm 2019-cu ilin dünya üzrə mal ticarət dövriyyəsi (Merchandise Trade) ilə müqayisə edildikdə 2,8 faizdən çox olması görünür. 

TDT-yə daxil olan ölkələr arasında xarici ticarət əməliyyatlarının həyata keçirilməsində Türkiyə Cümhuriyyəti 84 faiz ilə ilk sırada yer alır. Digər yerlə­ri Qazaxıstan (8 faiz), Türkmənistan (5 faiz), Özbəkistan (3 faiz), Macarıstan və Tacikistan (birgə 1 faiz) tutur.

Türkiyə Cümhuriyyətinin siyahıda ilk sırada olması enerji ticarətinin döv­riyyəsi ilə əlaqədardır. Belə ki, Azər­baycanın enerji məhsulları ixracında Türkiyə TDT ölkələri arasında yüksək paya malik yeganə dövlətdir. Azərbay­canın təbii qaz ixracının 17 faizii, xam neftin isə 1 faizi Türkiyə Cümhuriyyə­tinə ixrac edilir. 

Bu iqtisadi əlaqələri daha da ge­nişləndirmək üçün Bakı–Tbilisi–Qars dəmir yolu xətti, eləcə də digər türkdil­li ölkələrin də qoşula biləcəyi TANAP qaz kəməri kimi daha geniş şərait ger­çəkləşib. Bundan başqa, birlik ölkələri arasında investisiya yatırımı və onlayn ticarətin genişlənməsi də önəmli im­kanlar kimi diqqətdə saxlanılıb. 

Türkiyə ilə Azərbaycan arasında qeyri-neft sektoru üzrə ticarət dövriyyə­si də yüksəlməkdədir. Respublikamızın qeyri-neft ixracına liderlik edən pambıq və kimya sənayesi məhsullarının bö­yük hissəsi qardaş ölkəyə ixrac edilir.

Azərbaycan Türkiyədən başqa TDT-də müşahidəçi ölkə rolunda çıxış edən Macarıstana 530 min ABŞ dolları dəyərində neft məhsulu ixrac edilir ki, bu da ümumi ixracın yarısını təşkil edir. 

Onu da qeyd edək ki, Azərbaycanın Macarıstan istisna olmaqla digər Türk dövlətləri ilə azad ticarət sazişləri və Türkiyə ilə preferensial ticarət sazişi mövcuddur.

Azərbaycan beynəlxalq nəqliyyat qovşaqlarının mərkəzində yerləşir. Bu baxımdan, ölkənin nəqliyyat dəhlizləri sahəsində əhəmiyyəti günbəgün artır. Ətrafımızda gedən prosesləri nəzərə alsaq, Azərbaycan alternativsiz varian­ta çevrilir. Ona görə də hazırda respub­likamız Transxəzər Beynəlxalq Nəqliy­yat Dəhlizinin inkişafı üzərində fəal iş aparır. Bu, çoxformatlı bir şəbəkədir.

Bu gün kombinə edilmiş daşımala­ra dair sazişin hazırlanması da yekun­laşdırılmaq üzrədir. Bu, çox vacibdir. Müqavilə bütün növ yüklərin daşınma­sını və təbii ki, Azərbaycan üzərindən nəqlini nəzərdə tutur. Çünki Azərbay­can TDT-nin yaradıcılarından biridir, ikincisi isə alternativsiz bir məkandır. 

Vaqif BAYRAMOV, “Xalq qəzeti”