Rusiyanın "Nezavisimaya gazeta" qəzetində Hindistanın xarici siyasətinə həsr olunmuş analitik material dərc olunub. Dehlinin son zamanlar Cənubi Qafqaz regionuna yönəlik siyasəti fonunda həmin materialın aktuallığını nəzərə alaraq məqalənin tərcüməsini diqqətinizə çatdırırıq.
Dehli yeni mürəkkəb çoxşaxəli geosiyasi xətt axtarır və qalib gəlməyə çalışır
Bu gün tamamilə aydındır ki, dünyada Rusiya-Ukrayna münaqişəsi kontekstində qüvvələr balansının dəyişdirilməsi üçün güclü proses başlanıb.
Anti-Rusiya sanksiyalarının görünməmiş miqyası “qloballaşmış iqtisadiyyat” adlanan iqtisadiyyatın əhəmiyyətli transformasiyasına səbəb olub. Qloballaşmanın sürətlə parçalanması yeni mənfəət mərkəzlərini, ənənəvi iqtisadi, maliyyə və investisiya əlaqələrinin məhv edilməsinin yeni benefisiarlarını üzə çıxardı.
Bunun fonunda Hindistanın və onun baş naziri Narendra Modinin xarici siyasət/xarici iqtisadi sahədə fəaliyyəti diqqəti cəlb edir.
Bir tərəfdən Modi Hindistanın Hind-Sakit okean regionunda yeni rolunu düzəltmək, digər tərəfdən isə indiyə qədər BRİKS formatında qlobal Cənub üçün mayaklardan birinə çevrilmək istəyir. Modi son bir ay ərzində ABŞ (20-23 iyun), Misir (24-25 iyun) və Fransaya (13-15 iyul) səfər edib.
Vaşinqtonda Modini ən yüksək səviyyədə qarşıladılar. Cozef Bayden texnoloji inkişaf və müdafiə sahələrində görünməmiş səviyyədə tərəfdaşlıq vəd etdi. Görüşün üzərində Çinin kölgəsi dolandı. Amerikalılar aydın mövqeyə haqq qazandırmaq istəyirdilər: Pekin bu sahələrdə Dehlinin tərəfdaşına çevrilməməlidir. Yalnız Vaşinqton olmalıdır.
Danışıqların əsas mövzusu ABŞ-Hindistan ikitərəfli münasibətlərinin “21-ci əsrə ümid, ambisiya və inamla baxan demokratik dövlətlərin tərəfdaşlığı” ideyası olub. Bayden Modiyə əsas mesajı çatdırmağa çalışıb: ABŞ üçün Hindistan Çin iqtisadiyyatına əsas alternativdir. Vaşinqton təkcə Hindistanın iqtisadi artımına üstünlük vermir, həm də qlobal dəyər zəncirlərindəki strateji əlaqələri dost Asiya ölkəsinin ərazisinə köçürməyi planlaşdırır.
Modinin Qahirəyə səfəri qlobal Cənubun mövqelərini gücləndirmək üçün Misirlə siyasi əlaqələri gücləndirmək məqsədi daşıyıb. Dehli, təbii ki, Cənubu Pekinin hakimiyyətinə vermək istəmir. Məhz Çinin inkişaf etməkdə olan ölkələrə təsirini tarazlaşdırmaq üçün Modi Misir prezidenti Əl-Sisiyə ölkənin BRİKS-ə qoşulmaq istəyinə dəstək zəmanəti verdi. Pakistan da BRİKS-ə tələsir ki, bu da Dehlidə ruh yüksəkliyi yaratmır.
Parisdə Modi və Makron Hind-Sakit okean regionunda strateji tərəfdaşlıq məsələlərini müzakirə ediblər. Ekspertlər qeyd edirlər ki, 2014-cü ildən Modi yeddinci dəfə Parisə səfər edir. Çox vaxt o, yalnız Vaşinqtonu ziyarət edirdi.
Fransa Hindistana Rusiyadan sonra ikinci ən böyük silah tədarükçüsüdür. Makron isə Hindistanın silah bazarındakı payını artırmaq istəyir.
Makronun Avropanın təkcə ABŞ-a güvənmədən öz təhlükəsizliyinin qayğısına qalması zərurəti ilə bağlı iddialı bəyanatlarını xatırlasaq, o zaman etiraf etmək lazımdır ki, Paris danışıqlarının məqsədlərindən biri də ABŞ-Çin qarşıdurmasının xüsusiyyətlərini nəzərə almadan Hind-Sakit okean regionunda “Köhnə dünya”nın muxtar mövqelərini yaratmaq idi.
Hindistanın da maraqları aydındır. Fövqəldövlət statusuna doğru gedən Dehli Rusiyadan silah tədarükündən asılılığı azaltmağa çalışır. Modinin buna 2024-cü il seçkiləri ərəfəsində ehtiyacı var. Onlara Hind-Sakit okean regionunun hamılıqla tanınan super gücü kimi yanaşmaq Hindistan cəmiyyətinin Modi ətrafında konsolidasiyasında ən mühüm amildir.
Tamamilə aydındır ki, Hindistan indi Rusiya-Ukrayna münaqişəsinin nəticələrindən aşkar faydalalan ölkələrdən biridir. Eyni zamanda, Dehli həm Hind-Sakit Okean regionunda (Çini ehtiva edir), həm də qlobal Şimal və qlobal Cənub arasında münasibətlərin yeni konfiqurasiyasında güc və münasibətlərin yeni balanslarını nəzərə alır.
Şübhəsiz ki, Hind-Sakit okean regionu gözlərimiz önündə təkcə qlobal iqtisadi, biznes və ticarət fəaliyyəti mərkəzinə deyil, həm də hərbi-strateji qarşıdurmanın həssas mərkəzinə çevrilir. NATO-nun Vilnüsdəki sonuncu sammitində Yaponiya, Cənubi Koreya, Yeni Zelandiya və Avstraliyanın baş nazirləri görkəmli və diqqət çəkən şəxsiyyətlər idi. Bundan əlavə, NATO-nun baş katibi Yens Stoltenberq Asiyadan olan tərəfdarları alyansın fəaliyyətinə cəlb etmək üçün səylər göstərir. Bu cür tədbirlərin məqsədi NATO-nun regionda məqsədlərinə uyğun etibarlı tərəfdaş konfiqurasiyaları yaratmaqdır. Çinə qarşı müxalifət ittifaqı Çin sərhədləri yaxınlığında mövcudluğunu artırmağa sövq edir. Son təşəbbüslərdən Yaponiyanın baş naziri Fumio Kişidanın Tokioda NATO ofisinin açılması təklifini qeyd etmək yerinə düşər. Təbii ki, Çin buna qarşıdır.
Hindistanın böyük siyasətinin bütün bu incəliklərində kiminsə milli maraqları üzərində büdrəməmək üçün təfərrüatları başa düşmək lazım gələcək. Dünyanın sürətlə dəyişən mənzərəsi özünün uzunmüddətli maraqlarına və faydalarına ayıq strateji baxış keçirmək qabiliyyətini nəzərdə tutur. Təbii ki, Vaşinqtonda “dənizlərdən ulduzlara qədər” uzanan strateji tərəfdaşlıq haqqında sözlər deyiləndə adamın başı gicəllənir. Strateji tərəfdaşlığın sektorlarının siyahısı isə təsir edicidir: yarımkeçiricilər, kvant hesablamaları, süni intellekt, müdafiə sənayesi, təmiz enerji. Hamısı gələcəyə yönəlib. Və bildiyiniz kimi, gələcəyə ümumi baxış ümumi keçmişdən, bəzən mifikdən qat-qat güclü birləşir. İnsanın təbiəti belədir. Müasir insanın təbiəti.
Qüvvələr, vasitələr, ideyalar və imkanların qlobal şəkildə yenidən balanslaşdırılması kontekstində Hindistan nümunəsi maraqlı və ibrətamizdir. Və diqqətli öyrənmə tələb edir.
Hazırladı:
S.ELAY,
"Xalq qəzeti"
