Ermənistan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) Katibliyinə KTMT-nin maliyyələşdirilməsini nəzərdə tutan sənədi imzalamayacağı barədə xəbərdarlıq edib. Bu barədə Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyi məlumat yayıb: “Ermənistan tərəfi KTMT Katibliyinə “KTMT-nin 2024-cü il büdcəsi haqqında” qərarı imzalamadığı və müvafiq olaraq təşkilatın fəaliyyətinin maliyyələşdirilməsində iştirak etməyəcəyi barədə rəsmi məlumat verib”.
Yada salaq ki, bu mövzu dəfələrlə həm baş nazir, həm də digər səviyyələrdə gündəmə gətirilib. Məsələn, ötən ilin fevralında Ermənistan KTMT-də üzvlüyünü dondurub, ardınca üzvlük haqqını ödəməkdən imtina edib, bir çox iclasında iştirak etməyib. Bu barədə baş nazir Nikol Paşinyan deyib ki, ölkəsi özünü KTMT-nin üzvü saymadığı üçün həmin təşkilat daxilindəki qərar və sənədlərin qəbulu prosesində iştirak etmir: “Biz KTMT daxilindəki müzakirələrdə, eləcə də nə sənəd və qərarların qəbulunda iştirak edirik, nə də veto hüququmuzdan yararlanırıq. Çünki özümüzü bu təşkilatdan kənarda hesab edirik. Qoy, istədikləri qərarı qəbul etsinlər”.
Paşinyana görə, KTMT Ermənistan qarşısındakı öhdəliklərini yerinə yetirməyib, İkinci Qarabağ müharibəsində ölkəsinə dəstək verməyib. Həmçinin qeyd edib ki, Ermənistana qarşı “müharibənin hazırlanmasında iştirak edən ən azı iki KTMT ölkəsini” tanıyır. Paşinyan həmin ölkələrin adlarını çəkməsə də, son dövrlərdə onun Belarus Prezidenti Aleksandr Lukaşenko ilə münasibətlərinin kəskinləşməsi müşahidə olunur. Hayastanın baş naziri bildirib ki, Bakını dəstəklədiyinə görə İrəvan Minskdən “inciyib”.
2025-ci ilin martında isə Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyan bəyan etmişdi ki, ölkə hakimiyyəti təşkilatla bağlı mövqelərinə yenidən baxmaq niyyətində deyil.
Bu arada, Moskva rəsmiləri dəfələrlə İrəvanın KTMT və Rusiyadan yardım görmədikləri ilə bağlı açıqlamaları təkzib edib. Əksinə, Ermənistanın hərbi, texniki və təşkilati baxımdan davamlı şəkildə böyük dəstək aldığı vurğulanıb. Rusiyalı politoloq Boqdan Bezpalko bildirib ki, Ermənistan rəhbərliyinin bəyanatlarını qeyri-dost addım kimi qiymətləndirmək olar: “Faktiki olaraq təşkilata üzvlüyün dayandırılması kimi prosedur yoxdur, lakin Ermənistanın KTMT-də keçirilən bir sıra tədbirlərdə iştirakını dayandırdığı göz qabağındadır. Əslində, Ermənistanın KTMT-dən başqa arxalanacağı heç bir qurum yoxdur. Ermənistanın silahlı qüvvələri və güc strukturları həm Rusiya, həm də KTMT üzvlərindən böyük təşkilati və texniki dəstək alıblar”.
Doğrudan da, Hayastanın KTMT-dən çıxıb başqa hərbi bloka qoşulması mümkün deyil. Bu səbəbdən də bu hay-küylərə baxmayaraq, Ermənistan KTMT-yə üzvlüyünü davam etdirəcək. Görünür, bu ölkə Rusiyadan daha çox güzəşt qoparmaq istəyir və bu səbəbdən də hay-küy yaradır. Politoloq Elxan Şahinoğlu bildirib ki, Rusiya ilə Ermənistan arasında hərbi və hərbi-texniki əməkdaşlıq var: “Bu əməkdaşlıq “Dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım” müqaviləsi əsasında inkişaf edir. Həmin sənədə əsasən, Moskva və İrəvan, tərəflərdən birinə hərbi təhlükə yaranarsa, bir-birinə yardım göstərməyi və hərbi-texniki əməkdaşlığı inkişaf etdirməyi öhdələrinə götürüblər. Bundan başqa, hərbi əməkdaşlıq Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) çərçivəsində də həyata keçirilir. Ermənistanla Rusiya arasında 1995-ci ildə bağlanmış dövlətlərarası müqaviləyə əsasən, 102-ci Rusiya hərbi bazası Ermənistanın Gümrü şəhərində yerləşdirilib. Bazanın təxminən 5 min nəfərdən ibarət şəxsi heyəti MDB-nin Birgə Hava Hücumundan Müdafiə Sistemi çərçivəsində döyüş növbəsindədir”.
Beləliklə, Ermənistan təhlükəsizlik baxımından KTMT-dən asılı vəziyyətdədir. Bu təşkilatın büdcənin yarısını Rusiya, qalan 50 faizini isə digər 5 iştirakçı ölkənin (Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan və Ermənistan) hər biri 10 faizini verir. Bu da o deməkdir ki, dövlət üzv olduğu quruma üzvlük haqqı ödəmirsə, oradan dərhal çıxmalıdır. Ermənistan isə buna getmir. Ona görə ki, Rusiyadan çəkinir. Gözləyir ki, onu KTMT üzvləri özləri xaric etsinlər. Amma qurumun üzvləri onu üzvlükdən çıxarmaq istəmirlər. Rusiya xarici işlər nazirinin müavini Aleksandr Pankin bu barədə bildirib ki, əgər Ermənistan 2025-ci ilin sonunadək KTMT büdcəsinə öz üzvlük haqqını ödəməsə, o zaman assosiasiyaya üzv ölkələr “müxtəlif ssenarilər nəzərdən keçirə bilərlər”, lakin onların dövləti təşkilatdan “qovmaq” və ya “avtomatik olaraq” çıxarmaq ehtimalı azdır.
Bununla paralel olaraq, Ermənistan Avropa İttifaqına (Aİ) yaxınlaşmaq istiqamətində addımlar da atır. Ötən həftə Ermənistan parlamenti Aİ-yə üzvlük prosesinin başlanması haqqında qanun layihəsini ikinci və sonuncu oxunuşda qəbul edib. Qanun layihəsinin qəbulunun lehinə 64 deputat, əleyhinə isə 7 deputat səs verib. Müxalif “Hayastan” fraksiyası səsvermədə iştirak etməyib, “Mənim şərəfim var” fraksiyası əleyhinə səs verib. Müxalifətin mane olmaq cəhdlərinə baxmayaraq sənəd qəbul edilib.
Onu da qeyd edək ki, bu, Ermənistan qanunvericiliyinə uyğun olaraq yekun qərardır. Amma onun yaxın zamanda Aİ-nin tamhüquqlu üzvünə çevriləcəyini deməyə əsas vermir. Əslində, üzvlük Hayastanın maraqlarına da xidmət etmir. Onun üçün Avrasiya İqtisadi İttifaqınana (Aİİ) üzvlüyü daha səmərəlidir. Hazırda Ermənistan Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Rusiya ilə birlikdə Avrasiya İqtisadi İttifaqının tamhüquqlu üzvüdür. Ermənistan Milli Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2024-cü ildə Ermənistanın Aİİ-yə üzv ölkələrlə xarici ticarət dövriyyəsi 54 faiz artaraq 12 milyard 706 min dollar təşkil edib.
Hesabat dövründə Ermənistanın Avropa İttifaqı ölkələri ilə xarici ticarət dövriyyəsinin həcmi cəmi 2 milyard 335 milyon dollar olub. Bu rəqəmlərdən görünür ki, Hayastanın xarici ticarət dövriyyəsində Aİİ daha çox paya sahibdir. Ümumi statistik rəqəmlər həm də onu göstərir ki, Qərb ölkələrinin Ermənistanın xarici ticarətində Aİİ-ni əvəz etməsi qeyri-mümkündür.
Proseslərn bu istiqamətdə, yəni Ermənistanın KTMT-dən uzaqlaşmaq və Aİ-yə üzvlük isə Nikol Paşinyan hakimiyyətinə qarşı ciddi təzyiqlərə səbəb ola, hətta siyasi böhrana gətirib çıxara bilər. Beləliklə, Ermənistanın, eyni zamanda, Avrasiya İqtisadi İttifaqına (Aİİ) və Aİ-yə üzv olması mümkün deyil. Emənistan hakimiyyətinin atdığı addımlar isə Paşinyan iqtidarını sarsıda bilər.
Pünhan ƏFƏNDİYEV
XQ
