Xilas yolu revanşizmdən əl çəkməkdir

Dörd il öncə İkinci Qarabağ mü­haribəsində sarsıdıcı məğlubiyyətə uğramasına və ötən il lokal xarakterli antiterror tədbirləri nəticəsində Qa­rabağın separatçı rejimin nəzarətində olan hissəsindəki ordusunun qalıqla­rının darmadağın edilməsinə baxma­yaraq, Ermənistanda hələ də revanşist əhval-ruhiyyə qalıb. Bu düşüncələrlə yaşayanlar, əsasən Qarabağ klanının “xaç atası” Robert Koçaryanın sağ əli Seyran Ohanyanın rəhbərlik etdiyi parlamentdəki “Hayastan” fraksiya­sının deputatları, ayrı-ayrı siyasət­çilər, bəzi elm adamları, jurnalistlər, habelə, Baqrat Qalstanyan kimi “din xadimləri”dir. Son vaxtlar hakimiyyət düşərgəsinə mənsub şəxslər də revan­şist fikirlər səsləndirməyə başlayıb­lar. Zəngəzur (haylar Sünik adlandı­rır–S.H.) vilayətinin inzibati mərkəzi olan Qafan şəhərinin meri Gevork Parsyanın dünən jurnalistlərə verdiyi açıqlama da bu qəbildəndir.

O, hələ də Qarabağın erməni işğalın­dan qurtulmasının xiffətini çəkənlərdəndir. Parsyan açıqlamasının davamında bildirib: “Düşünürəm ki, biz Qarabağın böyük fa­ciəsinin şahidi olmamaq üçün hər şeyi edə bilərdik. Zənnimcə, hər bir şüurlu erməni baş vermiş faciəyə görə təəssüflənir, çünki bu gün faktiki olaraq, bizim Qarabağımız yoxdur”.

Genişləndirilmiş icmanın rəhbəri Qa­fanın hazırda hansı problemlərlə üzləşdi­yinə dair suala cavab olaraq deyib: “O ki qaldı, Qarabağla Sünik arasında əməkdaş­lıq və münasibətlərə, bunun əsrlərə gedib çıxdığı tarixi faktdır. Sünik Qarabağın arxa cəbhəsi olduğu kimi, Qarabağ da, məncə, Sünikin arxa cəbhəsi idi. Bu gün Qaraba­ğın itirilməsinin Sünik bölgəsi üçün daha böyük çağırışlar olduğunu düşünürəm. Biz 2020-ci il dekabrın 18-də baş vermiş mə­lum hadisədən – Qafanın özünümüdafiəsi əsnasında tutduğumuz strateji yüksəkliklə­ri təhvil verdikdən sonra Azərbaycan bay­raqlarının peyda olmasının şahidi olduq. Bundan sonra Azərbaycan qoşunları yaşa­yış məntəqələrimizin bilavasitə yaxınlığın­da oldular”.

Göründüyü kimi, Ermənistanın bö­yük şəhərlərindən birinin meri Qarabağın itirilməsinə, daha doğrusu işğaldan azad edilməsinə görə, təəssüf hissi keçirir, bunu “böyük faciə” adlandırır. Həmçinin, za­manında bütün tədbirlərin görülmədiyini bildirir. Onun Qarabağla Zəngəzur ara­sanda əməkdaşlıq və münasibətlərin əsr­lər öncəyə gedib çıxmasına dair fikirlərini isə bölüşməmək mümkün deyil. Hər ikisi qədim Azərbaycan yurdu olan Qarabağ və Zəngəzur, həqiqətən də, tarixən bir-birinə qaynayıb qarışmış, arxa-dayaq olub ki, bu da təbii qəbul olunmalıdır. Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, Zəngəzur mahalının böyük hissəsi 1920-ci və sonrakı illərdə sovet rəhbərliyi tərəfindən beynəlxalq hüquq normalarına zidd olaraq Ermənistana ve­rilib. Ermənistan SSR Xalq Komissarları Sovetinin 1921-ci il iyulun 20-də qəbul et­diyi qərarla Ermənistan SSR-in tərkibində Zəngəzur qəzası yaradılıb. Nəticədə 44-45 kilometr eni olan torpaq zolağı cənuba, Araz çayına doğru uzanaraq Naxçıvan böl­gəsini, indiki Naxçıvan Muxtar Respubli­kasını Azərbaycan Respublikasının əsas ərazisindən ayrı salıb, mərkəzin bu bölgə ilə əlaqəsi çətinləşib. Zəngəzurun bir his­səsinin ermənilərin əlinə keçməsi ilə Azər­baycan parçalanıb, onunla Türkiyə arasın­da əlaqə pozulub, torpaqlarımızın sonrakı işğalı üçün yeni zəmin və şərait yaradılıb. Zəngəzurun bir hissəsinin ermənilərə ve­rilməsi ilə Naxçıvan bölgəsinin blokada şəraitində yaşamasının da əsası qoyulub.

Hələ 2014-cü il aprelin 8-də Naxçıvan MR-in yaradılmasının 90 illiyi münasibə­tilə Naxçıvan şəhərində keçirilən təntənə­li mərasimdə çıxış edən Prezident İlham Əliyev Zəngəzurun ermənilərə verilməsi məsələsini belə qiymətləndirmişdir: “O vaxt xalqımıza qarşı ədalətsizlik edilmiş­dir. Çünki Azərbaycanın əzəli torpağı olan Zəngəzuru Azərbaycandan ayırıb Ermə­nistana vermişdilər. Bu, böyük ədalətsizlik idi. Çünki Zəngəzur tarixi, əzəli Azərbay­can torpağıdır. Zəngəzurun o vaxtkı əha­lisinin mütləq əksəriyyəti azərbaycanlılar idi. Zəngəzurun bütün yaşayış məskənləri­nin adları Azərbaycan adları idi. Ona görə bu qərarın qəbul edilməsində Azərbaycan xalqına qarşı ədalətsizlik və qərəz əsas rol oynamışdır. Eyni zamanda, bu qərarla Azərbaycan coğrafi baxımdan iki yerə bö­lünürdü. Eyni zamanda, böyük türk dün­yası iki yerə bölünürdü. Bu ədalətsizlikdir, bu, sağalmayan yaradır”.

Onu da bildirək ki, Vətən müharibə­sində tarixi qələbə təkcə torpaqlarımızın azadlığı ilə yekunlaşmadı. Həm də bir sıra tarixi ədalətsizliklər aradan qaldırıldı. Onlardan biri də 2021-ci il iyulun 7-də, yəni keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vi­layətinin yaradılmasının 98-ci ildönümü günündə cənab İlham Əliyev tərəfindən “Azərbaycan Respublikasında iqtisadi rayonların yeni bölgüsü haqqında” fərma­nın imzalanması oldu. Fərmana əsasən, Zəngilan, Qubadlı, Cəbrayıl, Kəlbəcər və Laçın rayonlarını əhatə eddən Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonu yaradıldı. Bu­nunla da uzun zamandan sonra ölkəmizdə Zəngəzur toponimi rəsmən həyata vəsiqə qazandı. Bu mənada Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun çoxəsrlik bağlılığından danı­şanlar tarixi reallığa olduğu kimi baxma­lıdırlar.

Ötən il baş tutan lokal xarakterli an­titerror tədbirlərinin ildönümü yaxınlaş­dıqca, Ermənistanda bu hadisələr barədə müzakirələr də qızışır. Sabiq prezident Serj Sarkisyann “Respublika” və milli təhlükəsizlik xidmətinin sabiq direktoru Artur Vanetsyanın “Vətən” partiyalarının 2021-ci ilin növbədənkənar parlament seç­kiləri ərəfəsində yaratdıqları və hazırda qa­nunverici orqanda 7 deputat yerinə malik “Şərəfim var” adlı müxalifət fraksiyasının katibi Tiqran Abramyan da, necə deyərlər, xatirələr dəryasına baş vurub. Deyib ki, bir il əvvəl bu günlərdə Qarabağda “humanitar böhran” sərhədi (?) keçib: “Vəziyyət təkcə insanların məişəti baxımından ağır deyil­di. Tədarükün fasilələrlə olduğu, ayrı-ayrı komandirlərin yaxınlıqdakı kəndlərdən əs­gərləri üçün gündəlik yemək aldığı “mü­dafiə ordusu”nda da vəziyyət son dərəcə ağır idi. Orduda döyüş hazırlığından tut­muş gündəlik həyatı təmin etməyə qədər planlaşdırılan tədbirlərin 5-10 faizi yerinə yetirildi. Bütün bunlardan düz bir ay sonra, bütün “Artsax” və xüsusən də onun təh­lükəsizliyinə cavabdeh olan strukturlar və bölmələr tamamilə tükəndikdə, Azərbay­can tədbirlərə başladı”.

Abramyan Qarabağdakı xunta rejimi­nin çöküşünə gedən yolu tamamilə təhrif edərək, hələ də “humanitar böhran” şou­sundan yararlanmağa çalışıb. Halbuki, hə­min günlərdə Azərbaycanın cəmi bir tələbi var idi: Qarabağdakı Ermənistan ordusu­nun bölmələri tərk-silah edilməli, Ağdam–Əsgəran yolu açılmalı və erməni əsilli vətəndaşlara humanitar yardımın bu yolla çatdırılması təmin edilməlidir. Abramyan isə bir siyasətçi, prosesləri yaxından iz­ləyən şəxs kimi bütün bunları yaxşı bildiyi halda faktları təhrif etmək yolunu tutub.

Fraksiya katibi daha sonra Nikol Pa­şinyan iqtidarının fəaliyyətsizliyini tənqid edib: “Baxmayaraq ki, Ermənistan Res­publikasının hökumət başçısı həmin gün­lərdə fiziki cəhətdən velosiped sürməklə məşğul deyildi, amma dövlətin situasiyaya reaksiyası bu gün nümayiş etdirilən davra­nışdan çox da fərqlənmirdi. Ermənistanın siyasi elitası ümumən “Artsax”ı nə gözlə­diyini bilirdi, lakin nəinki yerindən tərpən­mədi, əksinə, Azərbaycana “Artsax”la bağlı hərəkətlərə heç bir şəkildə reaksiya vermək niyyətində olmadığına dair siqnal­lar ötürdü”.

Ümumiyyətlə, lokal xarakterli anti­terror tədbirlərinin ildönümü yaxınlaşdıq­ca, Ermənistanda bu barədə danışanların da sayı artır. Onlar baş verən olayları öz düşüncə tərzlərinə uyğun şərh edirlər. Məsələn, “Alternativ layihələr” qrupunun üzvü Vahe Ovannisyan yazıb: “Bizim bü­tün fəlakətlərimizin kökündə strateji primi­tivliyimiz dayanır. Biz yaxınlıqda yerləşən Yaxın Şərq regionunda yeni gərginlik və partlayış təhlükəsinə, bütün qonşuların və düşmənlərin aktiv təmaslarına, onların açıq və kölgədə davam edən danışıqlarına, Puti­nin Bakıya səfərinə necə reaksiya veririk? Velosiped sürməklə, xaşlama bişirməklə, poeziya festivalı keçirməklə, məzuniyyət­dən yavaş-yavaş qayıdan müxalifətin nə edəcəyini bilməməsi ilə?! Biz artıq Cənu­bi Qafqazın mənasız və ümidsiz əlavəsi kimi öz rolumuza öyrəşmişik. Bütövlükdə, bugünkü kollektiv vəziyyətimizi “xaşla­ma-xalq” adlandırmaq olar”.

V.Ovannisyan qeyd edib ki, Azərbay­can BRICS-ə qoşulmaq istəyir, biz isə şe­irlər oxuyuruq və ya oxucunu ələ salırıq. O əlavə edib ki, düz dörd il əvvəl, 2020-ci il müharibəsi öncəsi, sözün əsl mənasında, erməni cəmiyyətində bu cür qeyri-ciddi vəziyyət hökm sürürdü.

Göründüyü kimi, revanşist iddialar, “bəlkə də qaytardılar” xülyası Ermənistan cəmiyyətini ümisizlik girdabına, çaşqınlı­ğa və dərin böhrana salıb. Bu vəziyyətdən yeganə çıxış yolu isə revanşist düşüncələr­dən imtina etmək, Azərbaycanla səmimi şəkildə sülh istəmək və sülhün bütövlükdə, regiona gətirəcəyi faydalardan, o cümlə­dən iqtisadi imkanlardan yararlanmaqdır. Erməni cəmiyyəti bunu etmədikcə, indiki böhranlı vəziyyətdə hələ uzun illər qal­maqda davam edəcək.

Səxavət HƏMİD
XQ