Süni ürəyin müəllifi Maykl Debeyki 67 mindən çox insana ikinci həyat verib
Maykl Şaker və Raxiji Dabaqi (sonradan ingiliscə dəyişdirilmiş DeBakey) ailəsində böyüyən beş övladdan biri idi. Onun tibbə marağı atasının əczaxanasından başlamışdı, anası dərzi olduğuna görə övladlarına tikiş, toxuma və hörmə sənətinin sirlərini öyrətmişdi. Əslən Livandan olan gələcək ürək cərrahı əvvəlcə təhsilini Strasburq, sonra isə Heydelberq universitetlərində almışdı.
Təhsilini başa vurandan sonra Yeni Orleandakı Tuleyna Universitetinə qayıdan 29 yaşlı kardioloq əsas hissələri çoxlu tibb alətlərindən təşkil olunan “ürək nasosu”nu ixtira edib. Elə həmin il o, qan köçürmək üçün iynə, damar tikişi üçün iynətutan ixtirasının müəllifi olub. Siqaret çəkməyin ağciyərlərin xərçənginə səbəb olduğunu ilk dəfə Debeyki öz rəhbəri Alton Osnerlə birlikdə söyləmiş və bir müddət sonra alimlər həmin fikri təsdiq etmişlər.
İkinci Dünya müharibəsi zamanı o, ABŞ ordusunun hərbi qərargahının cərrah-məsləhətçilər şöbəsinə cəlb olunub, 1945-ci ildə həmin şöbəyə rəhbərlik edib. Onun burada çalışdığı müddətdə hazırladığı layihələr Qrenada, Vyetnam və Koreyada baş verən hərbi münaqişələr zamanı minlərlə amerikalının həyatını xilas edib.
Debeyki Bronks hospitalında aortokoronar şuntlama əməliyyatını uğurla aparan ilk həkimlərdən biri olub. Bunun ardınca o, 1953-cü ildə ilk dəfə olaraq karotid endarterektomiya əməliyyatını uğurla aparıb. 1958-ci ildə Debeyki qan damarlarının ilk protezləmə əməliyyatını keçirib. Onun əsasını qoyduğu damar protezləməsi indi də ürək cərrahiyyəsində geniş istifadə olunur. 1964-cü ildə o, dünyada ilk dəfə olaraq “açıq ürək” üzərində aortokoronar şuntlama əməliyyatı aparıb və ürək əzələlərinin qanla təchiz edilməsi sahəsində daha bir yeniliyə imza atıb.
1966-cı ildə Debeyki süni ürək əməliyyatı aparıb. 3 il sonra onunla Denton Kuli arasında süni ürək köçürülməsi əməliyyatı ilə əlaqədar qalmaqal yaranıb və 40 il iki böyük cərrah arasında davam edən mübahisə 2007-ci ildə barışıqla bitib. Artıq o vaxt Debeykinin 99, Kulinin isə 87 yaşı var idi.
Ötən əsrin ortalarında məşhur cərrah daha bir ixtiraya imza atıb. Parça mağazasından aldığı dakron parçadan həyat yoldaşının “Zinger” tikiş maşınında damar protezi hazırlayıb. Ürək və damar cərrahiyyəsi sahəsində çoxlu ixtira və kəşflərin müəllifi olan Maykl Debeyki 75 illik tibbi fəaliyyəti ərzində 67 mindən çox xəstənin xilaskarına çevrilib. Tibb, cərrahlıq, tibbi təhsil və digər sahələrlə əlaqədar 1300-dən artıq məqalə və kitabın müəllifi olub.
Məşhur cərrah əməliyyat masasında xəstənin kimliyinə heç bir əhəmiyyət verməzdi. Debeyki deyirdi: “Xəstələri yarandan sonra başa düşürsən ki, onların hamısı eynidir”.
“90 yaşım tamam olanda son əməliyyatımı planlaşdırmışdım. Başa düşürdüm ki, yerimi başqalarına vermək vaxtı çatıb. Lakin əgər kiminsə ürəklə bağlı problemi yaransa, əməliyyat tələb olunsa və yaxınlıqda heç bir həkim olmadığı təqdirdə mən cərrah bıçağını götürə bilərəm", – bu sözlər də ona məxsusdur.
2005-ci il 97 yaşlı Maykl Debeyki çıxış edəcəyi konfransa hazırlaşarkən aorta damarı cırılır. Dünyanın hər yerindən gələn tələbələri onun başına yığışır. Cərrahı təcili olaraq əməliyyata götürürlər. Yeganə çıxış yolu özünün ixtira etdiyi damar protezi əməliyyatı idi. Uğurla keçən əməliyyatdan sonra onu həyata qaytarırlar.
...Üç il sonra - 2008-ci ilin iyulunda Debeykinin ürəyində narahatlıq yaranır. Bu dəfə yüzlərlə, minlərlə, on minlərlə xəstəni həyata qaytaran məşhur cərrahın həyatını xilas edən tapılmır. Həmin il iyulun 11-də onun ürəyi sonuncu döyüntülərini vurur...
Süleyman QARADAĞLI
